ИШКУ АДАБИ ОДАМ АЛАЙХИССАЛОМ ВА ГУСТОХИИ ШАЙТОН

ИШКУ АДАБИ ОДАМ АЛЛАЙХИСАЛОМ ВА ГУСТОХИИ ШАЙТОН

МАГАР, КИ ОШИК ШАВАД…

Гуфт: Тарсидам, адаб бигзоштам,
Ман хам поси онат доштам.
Хар, ки хурмат орад, у хурмат барад,
Хар ки орад к,анд, лавзина хурад. Маснавй.
***
« Ё Раб, медонистам, илло тарки адаб накардам дар хазрати Ту ва Ишк нагузошт, ки
муохида кунам».
***
Пузбанди васваса ишк асту бас,
В-арна аз васвос кай растаст кас. Маснавй.

Хуббука –ш-шай… Ишк ба хар чиз одамиро куру кар мекунад…
Халактани мин норин…

Дар Куръон, сураи Аъроф, омадааст, ки Шайтон аз сачдаи Одам сар боз заду мавриди итоб
карор гириф, ки:
-Эй Шайтон,
Чист, ки туро аз сачдаи Одам боздошт?
Гуфт:
-Ман аз у бартарам: Маро аз оташ офаридй, ва уро аз хок.
Худованд фармуд:
-Фуруд ой аз осмон, туро дар он чойи худфурушй нест, ва аз бихишт берун шав,ки бегумон дар шумори хоршудагон хохй буд.
Гуфт:
-Холи, ки рондаи даргахи Ту гаштам, то он руз, ки одамиёнро (ба подоши неку бад) барангезй, маро мухлат бахш.
Фармуд:
-Туро то он руз мухлат додем.

Дар ин чо Шайтон мазхаби чабрро бунёд ниходу гуфт:
-Чун ту худ маро ба исён барангехтй, ман низ хамаи бандагони туро игво кунаму ононро азрохи мустакими камол, ки ба суи туст, боздорам ва аз ямину ясор бар эшон дарояму чунон
кунам, ки чуз бандагони холис хеч як шукри Туро ба чой наёварад.
Худованд фармуд:
-Берун шав, ки ту рондаи даргохи ва ман ба якин чаханнамро аз ту ва онон, ки туро пайравй кунанд, пур хохам кард.

Аммо Одаму Хавво чун аз он меваи мамнуъ хурданд, мавриди хитоб карор гирифтанд, ки:
-Оё шуморо аз он дарахт, манъ накардам?
Оё нагуфтам, ки шайтон душмани ошкори шумост?
Гуфтанд:
-Эй Парвардигори мо, хамоно, ки мо (ба пайравии Шайтон) ба худ ситам кардем,
Ва агар ту бар мо набахшоию рахмат наёварй,
Бегумон аз зиёкорон хохем буд. (Аъроф, 23 ва 24)

Дар холе, ки Одам дар мадрасаи «Аллама-л-асмо» хамаи асрори илохиро омухта буду медонист, ки машияти илохй бар хурдани он мева мамнуъ будааст ва метавонист чун
фарзанди хеш, Пири Хирот бигуяд:

Илохй, агар Шайтон Одамро бадомузй кард,
Гандуми уро кй рузй кард?

Аммо чуну чаро ва бахсу мучодаларо муносиби макоми ишк надонист ва чун шайтон нагуфт:

Чаро равам? Ба чй хуччат? Чи кардам? Чи сабаб?
Биё, ки бахс кунем, эй Худои фарди вадуд. Девони Шамс

То посух бишнавад, ки:

Туро чи бахс расад бо ман, эй Fуроби Fуруб,
Агар на махс шудастй зи лаънати мавруд. Девони Шамс

Балки сар ба зер афканду гунохро ба пеш мансуб кард ва талаби маFфират намуд.
Лизо Мавлоно ба фарзандони Одам тавсия мекунад, ки дар масъалаи чабру ихтиёр равиши падарро пеш гиранд ва дар айни эътикод ба машияту такдири азалй гунохро ба худ мансуб кунанд, ки ин ба макоми Ишк муносибтару ба хакикат наздиктар аст:

Аз Падар омуз, эй равшанчабин,
«Раббано» гуфту «Аламно» пеш аз ин.
Не бахона карду не тавзир сохт,
Не навои макру хилат барфарохт.
Боз он Иблис бахс оFоз кард,
Ки будам ман сурхру, кардим зард.
Ранг ранги туст, саббоFам туи,
Асли чурму офату доFам туи.
Гуфт Шайтон, ки «Бимо аFвайтанй»,
Кард пинхон феъли худ деви данй.
Гуфт Одам, ки «Заламно нафсано»,
У набуд аз феъли Хак Fофил чу мо.
Дар гунах у аз адаб пинхон-ш кард,
Зон гунах бар худ задан у барбихвхард.
Баъди тавба гуфт: Эй Одам, на ман
Офаридам дар ту он чурму михан.
Не, ки такдиру казои ман буд он,
Чун ба вакти узр кардй он нихон?
Гуфт: "Тарсидам, адаб бигзоштам",
Гуфт: "Ман хам поси онат доштам".
Хар, ки хурмат орад, у хурмат барад,
Хар ки орад к,анд, лавзина хурад.

Ва ин хамон Адаб аст, ки Хофиз фармуд:

Гунох агарчи набуд ихтиёри мо, Хофиз
Ту дар тарики адаб кушу гу: гунохи ман аст.

Максуд аз «адаб» дар ин маком, таоруфи холй аз вокеият нест, балки адаб идроки ин нукта аст, ки вачхи интисоби амал ба мост, ки унвони гунох мегирад. Вагарна, аз ин хайс, ки Хак амалро
мукаддар кардааст, хато нест, балки айни савоб аст ва ба кавли Низомй, холе аст бар рухи инсон, ки бар зебоии у меафзояд:

Холи ассо бар рухи Одам фиканд,
Зулфи замин дар барии олам фиканд. Махзан-ул асрор.

Ин нукта дар «Маснавй» дар тавфики байни ду хадиси набавй, ки зохиран мутаориз ба назар мерасанд,
омадааст:
Хадиси аввал он аст, ки « хар кас ба куфр розй шавад кофир аст» ва мазмуни хадиси дигар
он, ки «хар кас ба казои илохй рози набошад, кофир аст».

Мушкил ин чост, ки пас чй бояд кард? Муъмин агар ба куфр розй шавад, кофир аст ва агар розй нашавад
хам, кофир хохад буд. Зеро вучуди куфр дар олам казои илохй аст ва бинобар хадис бояд бадон розй буд.
Рохи халли Мавлоно чунин аст:

Розиам ба куфр, з-он ру, ки казост,
Не аз он ру, ки низоъу куфри мост.
Куфр чахласту казои куфр илм,
Харду яксон кай бувад худ х,илму хилм?

Яъне куфри мо нишони чахли мо ва махчуб будани мо аз Хак аст.
Аммо ин, ки дар «низоми кул» вучуди куфру имон ва нуру зулмат харду такдир шудааст, аз илми
Илохй ба «низоми ахсан» сарчашма мегирад.
Ин нукта мутазамини халли мушкили чабру ихтиёр ва рафъи танокузоти зохирй дар суханони
Саъдиву Мавлоно ва Хофизу дигар урафои шомихин аст, ки аз тарафи мо:

Харчи хаст, аз комати носози беандоми мост,
Варна ташрифи ту бар болои кас кутох нест. Хофиз.
***
Нест дар доира як нукта хилоф аз каму беш,
Ки ман ин масъала бе чуну чаро мебинам. Хофиз.
***
Эй Худои поку беанбозу ёр,
Даст гиру чурми моро даргузор.
Гар хато гуфтем, ислохаш ту кун,
Муслихй ту, эй ту султони сухун! Маснавй
***
Кофиру муъмин магу, мухсину фосик мачу,
Чумла асири туанд, бар хама афзун бихон.
Кист, ки масти тунест, ишвапарасти ту нест,
Мухраи дасти ту нест, дасти карам барфишон. Девони Шамс.

Хосили сухан он аст, ки: Шайтон ва пайравони у гох чабре шаванд ба маслихате ва гох кадареву ихтиёре шаванд ба маслихати дигар. Ва инсон на чабре асту на ихтиёре, балки ахли Ишк аст
ва Ишк чабрест, ки нихояти ихтиёре аст, ки аз он гурез нест - хамчун занчире, ки ошик ба ихтиёр
бар пои худ менихад.

Бори дигар омадам девонавор,
Рав, рав, эй чон, зуд занчире биёр.
Fайри он занчири зулфи дилбарам,
Гар дусад занчир бошад, бигсилам... Маснавй.

«МАснавии Маънавй» Мавлоно Чалолуддин Мухаммади Балхй
«Хикоёти Маснавй» Бо тахрири Ахмад Нафисй
«Фихи мо фихи»(мунтахаби маколот) Чалолуддини Румй. Тавзия ва тавзехоти Абдуллох Муллобокизодаи Шаваткй.

Зебуннисо Мухаммадрашод (04.02.2012)